Çok genel anlamda psikoterapi; psikiyatrik/psikolojik sorunların özel birtakım yöntemler kullanılarak tedavi edilmesi anlamına gelir.
Teori ve uygulama bakımlarından birbirinden farklılıklar gösteren psikoterapi türleri vardır.
bilişsel-davranışçı terapiler de bir psikoterapi sistemidir.
Bu terapiler sistemi içerisinde; Albert Ellis-Rational Emotive Behavior Therapy (Akılcı Duygusal Davranış Terapisi), Beck tarzı Bilişsel Terapi, Diyalektik Davranış Terapisi, Sorun Çözme Terapisi, Şema Terapi, Kabullenme ve Kararlılık Terapisi, Motivasyonel Terapi sayılabilir.
Bu akımların hepsi psikiyatrik sorunların tedavisinde aynı temel gerçekten yola çıkarlar.
“Kişinin duygu ve davranışları inanç ve düşünceleri tarafından etkilenir ya da şekillenir.”
Yani, kişiyi asıl etkileyen olay ya da durum değil, o olay yada duruma ilişkin inançları, algılama, değerlendirme, anlamlandırma ve yorumlamalarıdır. Bunun en somut göstergesi; aynı olayı yaşayan bireylerin farklı tepkiler vermesidir (farklı hissetme ve davranma). Düşünceler duygularımızı etkiler, duygular ise davranışlarımızı şekillendirir.
Her birimiz kendimiz, diğer insanlar ve gelecek hakkında bir takım düşünce ve inançlar geliştiririz. Bu inanç ve düşünceler işlevsiz, noksan, taraflı, yanlış ya da bir biçimde çarpıtılmışsa durumla uyumlu olmayan sıkıntı verici duygular hisseder, işlevsel olmayan ya da uyumsuz tutumlar ve davranışlarda bulunuruz. Bu rahatsız edici, sıkıntı verici ya da sorun yaratan inanç ve düşüncelerin dönüştürülerek ya da değiştirilerek işlevsel ve gerçekle daha uyumlu hale getirilmesi duygu ve davranışlarda da değişikliği beraberinde getirir.
BDT’de amaç; bu işlevsel olmayan, uyumsuz, yanlı ya da çarpıtılmış inanç ve düşüncelerin fark edilip değiştirilmesi ve bireyin bu becerileri öğrenip terapi sonrasında da kazanımlarını sürdürebilmesidir. Düşüncelerimizin farkına varmak ve haliyle duygularımız üzerinde kontrol sağlamak nihai hedefler arasındadır.
Bilişsel davranışçı terapiler gizemli, mistik ve en önemlisi anlaşılmaz ve spekülatif değildir. Tabiri caiz ise matematiksel bir zemine dayanır. Diğer psikoterapi türlerinden farklı olarak; yalın, pragmatik, kanıta dayalı, süreç ve içerik açısından yapılandırılmış ve sorun odaklıdır. Psikoterapi türleri arasında etkinliği en çok araştırılan bilişsel terapilerdir. Çok sayıda karşılaştırmalı ve kontrollü bilimsel araştırma sonunda belirtileri ortadan kaldırma, azaltma, alevlenmeleri ve yinelemeleri önleme konusunda etkinliği kanıtlanmış ve pek çok hafif ve orta şiddetli rahatsızlıkta artık ilk akla gelen tedavi seçeneği haline gelmiştir.
“Bilişsel terapi, birtakım yöntemlere, olguyu kavramsallaştırmaya, birtakım tedavi yaklaşımlarına, uygulamada geçerliği kanıtlanmış olan birtakım yaklaşımlara, şema çalışmasına ya da direncin çözümlenmesine indirgenebilir olmayan çok yönlü bir yaklaşımdır. Çünkü bunların hepsini kapsar (Leahy, 2000).
Kullanım amaçları (Endikasyonlar) şöyle özetlenebilir:
1. Tek başına tedavi veya ilaçla kombinasyon şeklinde bir bozukluğun belirtilerini ortadan kaldırma ya da hafifletmek,
2. Alevlenme veya yineleme olasılığını azaltmak,
3. Rahatsızlığı önceleyen, birlikte ortaya çıkan veya rahatsızlık tarafından ortaya çıkarılan özgün psikososyal güçlükleri (evlilik anlaşmazlığı, iş stresi, bakım verenlerin tükenmesi) ele almak,
4. İşlevsiz kişilik eğilimleri veya bozukluklarına yol açan altta yatan inançlar ve şemaları dönüştürmek.
Terapiden maksimum ve kalıcı verimin elde edilebilmesi için iş birliği, sabır, çaba ve istikrar önemli bir rol oynar.
Bilişsel davranışçı terapi, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çok çeşitli koşulları tedavi etmek için kullanılmaktadır:
- Bağımlılık
- Öfke sorunları
- Anksiyete
- Bipolar bozukluk
- Depresyon
- Yeme bozuklukları
- Panik bozukluk
- Kişilik bozuklukları
- Fobiler
Bilişsel Davranışçı Terapinin insanların aşağıdaki durumlarla başa çıkmasına yardımcı olduğu bilimsel araştırmalar ile desteklenmiştir.
- Kronik ağrı
- Ciddi hastalıklar
- Boşanma, ayrılıklar
- Keder, kayıp
- Uykusuzluk
- Kendine güvensiz
- İlişki sorunları
- Stres Yönetimi
Uzman Klinik Psikolog
Kerim Baydar